واکسن کرونا در کمتر از یک سال فراوری می گردد - یادداشت سریع

به گزارش خبرنگاران از خبرنگاران، مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا در وبینار آنالیز شرایط فراوری واکسن کرونا در کشور ها و ارائه توانمندی کشور ایران در فراوری آن که در فرهنگستان علوم پزشکی برگزار گردید، اظهار کرد: در حال حاضر در دنیا بیش از 11 واکسن کرونا در فاز سه بالینی و دو واکسن فایزر و بایون تک و مدرنا در داخل آمریکا و بعضی کشور ها تاییدیه گرفته اند. ایران نیز در فاز یک بالینی اولین واکسن کرونای خود قرار گرفته است.

وی افزود: در حال حاضر بیش از 171 مطالعه پیش بالینی در حوزه واکسن در دنیا در حال اجرا است و 21 مطالعه در فاز یک، 22 مطالعه در فاز 1.2، سه مطالعه در فاز دو، 4 مطالعه در فاز 2.3 و افزون بر 11 مطالعه نیز در فاز 3 قرار دارند. اگر 100 مطالعه پیش بالینی وارد فاز سه بالینی شوند، حجم انبوهی از واکسن ساز ها را در سال آینده در دنیا خواهیم داشت که در تاریخ بشریت بی سابقه است که به این میزان واکسن ساز آن هم با تمرکز بر یک بیماری داشته باشیم.

واکسن های کرونا در دنیا بر چه پایه ای کار می نمایند؟

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یادآور شد: تمام واکسن ساز ها در دنیا اصولا بر 4 پایه کار می نمایند. بعضی مجموعه ها بر پایه ویروس کامل (ویروس غیرفعال شده و یا ضعیف شده)، تعدادی بر پایه ناقل ویروسی (تکثیر شونده و غیرتکثیر شونده)، در حال حاضر بیش از 16 مجموعه بر پایه اسید نوکلئیک (DNA و RNA) و حتی 20 مجموعه نیز بر پایه پروتئین پایه (زیرواحد پروتئینی و ذرات شبه ویروسی) فعالیت دارند.

قانعی ادامه داد: از بین مدل های راه یافته به فاز بالینی در دنیا، 16 درصد تک دوز، 57 درصد دو دوز و دو درصد نیز 3 دوز تزریق می شوند. از بین واکسن هایی که دو دوز تزریق می شوند، 8 درصد از آن ها در فاصله 14 روز، 20 درصد در فاصله 21 روز و 29 درصد نیز در فاصله 28 روز باید تزریق شوند. تا کنون و از بین واکسن های کرونای تحت مطالعه، 5 درصد به شکل خوراکی و 85 درصد به صورت تزریقی استفاده می شوند.

کدام کشور ها و شرکت ها عمده ترین فراوری نماینده واکسن هستند؟

وی افزود: بر اساس منابع مجله نیچر، کشور های آمریکا، انگلستان، هند، نروژ، فرانسه، چک، هلند، بلژیک، چین، سوییس، ژاپن، روسیه و چند کشور دیگر و شرکت های آکسفورد-آسترازنکا، سانوفی-جی اس کی، نوواوکس، فایزر، جانسون اند جانسون/ جانسن، کیوروک، واکسارت، انستیتو سرم، باهارات، گاملیا، سینوفارم و چند شرکت دیگر، فراوری نماینده عمده واکسن در دنیا هستند و ایران نیز برنامه فراوری انبوه واکسن توسط شرکت های داخلی را دارد. در پایگاه یونیسف، ایران نیز یکی از کشور های فراوری نماینده واکسن مطرح شده است.

میزان پیش فروش واکسن در دنیا

عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی گفت: تا کنون شرکت آکسفورد-آسترازنکا حدود 3.2 میلیارد دوز، جانسون و جانسون حدود 1.3 میلیارد دوز، نواواکس حدود 1.4 میلیارد دوز، سانوفی/ جی اس کی حدود 1.23 میلیارد دوز، فایزر بیون تک حدود 1.3 میلیارد دوز، مدرنا حدود 780 میلیون دوز، سینوواک حدود 260 میلیون دوز، اسپوتنیک وی 340 میلیون دوز و شرکت کیوروک 410 میلیون دوز از واکسن خود را پیش فروش نموده اند.

قیمت های پایه واکسن های کرونا چقدر است؟

رئیس گروه آینده نگری و نظریه پردازی و رصد کلان سلامت فرهنگستان علوم پزشکی افزود: قیمت پایه واکسن های خارجی متفاوت است. به عنوان نمونه قیمت پایه واکسن مدرنا بین 25 تا 37 دلار، سینوواک 13 تا 29 دلار، سانوفی 10 دلار و آکسفورد-آسترازنکا 4 دلار است و سایر واکسن ها نیز قیمت پایه 10 تا 16 دلار گذاشته اند.

دولت ها عمده تامین نماینده منابع اقتصادی ساخت واکسن هستند

وی توضیح داد: کشور ها بر اساس نوع واکسن، میزان فراوری و قیمت آن، واکسن مورد احتیاج خود را انتخاب و تامین می نمایند. ایران شاید حدود سه تا 4 ماه از واکسن ساز های پیشرو دنیا عقب تر باشد، چون در فاز یک بالینی قرار گرفته است، اما آن ها در فاز سه هستند. در تمام فراوری نمایندگان واکسن در دنیا، عمده تامین نماینده منابع اقتصادی، دولت ها هستند و واکسن را پیش خرید نموده اند البته موسسات غیر انتفاعی و نهاد های خصوصی و غیردولتی نیز در این زمینه مشارکت دارند.

قانعی یادآور شد: سازمان دنیای بهداشت کشور ها را بر اساس درآمد پایین، متوسط و پردرآمد تقسیم می نماید. مجموعه کوواکس حدود 10 درصد از واکسن های دنیا را پیش خرید نموده، اما سایر کشور ها به سهم خودشان نیز واکسن خریده اند. آمریکا 14 درصد، اتحادیه اروپا 21 درصد، اندونزی 4.7 درصد و برزیل 2.7 درصد از واکسن های دنیا را پیش خرید نموده اند. 700 میلیون دوز واکسن توسط کوواکس، یک و نیم میلیارد دوز توسط هند و سایر کشور ها نیز مقدار های متفاوتی واکسن پیش خرید نموده اند. در مجموع تا کنون 7 میلیارد و 250 میلیون دوز واکسن کرونا از فراوری نمایندگان واکسن پیش خرید شده است.

پیش بینی ها از ساخت واکسن در سال های آینده

وی افزود: پیش بینی می گردد که در نیمه اول سال 2021 حدود 7.7 میلیارد دوز تقریبا معادل جمعیت دنیا، در نیمه دوم سال 2021، حدود 12 میلیارد دوز و در سال 2022 حدود 28 میلیارد دوز واکسن کرونا در دنیا فراوری گردد. شهریور یا سال آینده در همین زمان شاید مشکل تامین واکسن در کشور نداشته باشیم بلکه احتمال مازاد واکسن در داخل کشور نیز وجود دارد.

رشد شتابان فراوری واکسن در دنیا

عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا یادآور شد: مقاله ای اخیرا در مقاله نیچر چاپ شده که نشان دهنده رشد علم و تکنولوژی در شرایط کنونی دنیا است. سال 1880 در دنیا برای ساخت واکسن تیفویید اقداماتی شروع شد، اما 100 سال طول کشید تا واکسن آن ساخته شد و یا برای ساخت واکسن هپاتیت حدود 10 تا 15 سال زمان به طول انجامید، اما علم بشریت، توانمندی فناوری و مدل مصرف اورژانسی باعث شد تا در کمتر از یک سال، واکسن کرونا ساخته گردد که نشان دهنده توسعه ساخت واکسن در دنیا امروز است.

تاییدیه های محلی و بین المللی واکسن ها/ کشور های همسایه تاییدیه محلی دارند نه بین المللی

او ادامه داد: برای تزریق واکسن، دو نوع تاییدیه داریم. یک نوع تایید مربوط به سازمان غذا و داروی آمریکا و سایر کشور های صاحب رگولاتوری در سطح ملی و محلی است. تقریبا همه واکسن هایی که تا کنون تاییدیه های محلی برای تزریق گرفته اند، در فاز سه بالینی هستند. شبهه ای پیش آمده که به عنوان نمونه عربستان، امارات و بحرین الان واکسن فایزر را خریداری نموده و به مردمش تزریق می نماید، اما این تزریق با تاییدیه محلی انجام می گردد نه با تاییدیه بین المللی.

استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) یادآور شد: دیروز واکسن آکسفورد-آسترازنکا نیز در انگلیس برای تزریق تاییدیه گرفت. تمام واکسن های موجود هنوز در مرحله فاز سه بالینی قرار دارند و مطالعه آن ها تمام نشده، اما بعضی آن ها توانسته اند تاییدیه های محلی را بگیرند و تزریق را شروع نمایند.

مقایسه پلتفرم های موجود دنیا برای ساخت واکسن

قانعی توضیح داد: می توان انواع پلتفرم های موجود دنیا برای ساخت واکسن را مقایسه کرد. واکسن های فایزر بیون تک، مدرنا و کیورواک بر مبنای RNA ساخته شده اند که باید در دو دوز تزریق شوند، اما دمای نگهداری فایزر، منفی 70 و مدرنا منفی 20 درجه است، اما کیورواک در دمای یخچال قابل نگهداری است و احتمالا حدود 90 تا 95 درصد موثر هستند. قیمت آن ها بین 19 تا 37 دلار و ظرفیت فراوری این شرکت ها به ترتیب 13 میلیارد، یک میلیارد و 300 میلیون دوز است. این واکسن ها احتیاج به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده ویروس) ندارند، اما قبلا در انسان چنین واکسنی تزریق نشده است و این واکسن ها تاییدیه FDA و محلی را نیز گرفته اند.

او افزود: واکسن های آکسفورد-آسترازنکا، جانسون و جانسون و گااقتصادیا بر مبنای وکتور های ویروسی فراوری شده اند. به غیر از جانسون و جانسون، دو واکسن دیگر در دو دوز باید تزریق شوند و موثر بودن این واکسن ها حدود 90 درصد ادعا شده است. زنجیره سرد این واکسن ها با دمای یخچال قابل قبول است. قیمت این واکسن ها بین 4 تا 10 دلار است. ظرفیت فراوری آکسفورد-آسترازنکا حدود 3 میلیارد و دو واکسن دیگر یک میلیارد دوز تخمین زده می گردد. این واکسن ها نیز احتیاج به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده) ندارند و در انسان، قبلا کاربرد داشته اند و تاییدیه محلی را گرفته اند یا درحال اخذ هستند.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی اعلام کرد: واکسن های فراوری شده بر پایه ویروس غیر فعال شده باید در دو دوز تزریق شوند و بالای 80 درصد اثربخشی داشته اند. زنجیره سرد این واکسن ها، دمای یخچال است و قیمت آن ها بین 13 تا 30 دلار است. این واکسن ها ظرفیت فراوری دو میلیارد دوز را دارند و احتیاج به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده) دارند و قبلا در انسان کاربرد داشته اند و فعلا دارای تاییدیه های محلی هستند.

وی ادامه داد: واکسن هایی که بر مبنای پروتئین های پایه باید در دو دوز تزریق شوند. این واکسن ها باید در دمای یخچال نگه داری شوند و قیمت آن ها بین 10 تا 21 دلار است و ظرفیت فراوری آن ها حدود 2.3 میلیارد دوز است. این واکسن ها هم احتیاج به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده) ندارند.

رئیس گروه آینده نگری و نظریه پردازی و رصد کلان سلامت فرهنگستان علوم پزشکی اظهار کرد: آکسفورد-آسترازنکا اخیرا اعلام نموده وقتی بار اول، نصف دوز واکسن و بار دوم، دوز کامل واکسن را تزریق نموده، بالای 90 درصد رسیده است.

جنبش ضد واکسن سابقه ای طولانی دارد

قانعی تاکید نمود: واکسن ها همواره هوادار نداشته اند و جنبش های ضد واکسن از سال 1796 در دنیا بر علیه آبله وجود داشته است. در ایران نیز در دوران امیرکبیر مشهور است که او برای این رویکرد ها به واکسن به گریه افتاد. وقتی مجله لنست در سال 1998 مقاله ای نامعتبر چاپ و بیان کرد که واکسن سرخک ممکن است موجب اوتیسم هم گردد، گروه ضد واکسن ایجاد شد و سرخک در آمریکا رو به افزایش رفت. در پاندمی کرونا نیز گروه های ضد واکسن کار خودشان را شروع نموده اند.

سیاست و علم نباید درآمیخته گردد

رئیس کمیته علمی ستاد ملی کرونا یادآور شد: با توجه به اینکه وارد مجوز استفاده اضطراری شده ایم، توصیه این است که نقاط ابهام رفع گردد. رگولاتور ها باید کاملا مرزشان را از سرمایه گذاران جدا نمایند و به هیچ وجه دخالتی انجام نگردد. رگولاتوری و کمیته های مشورتی باید شفاف باشند و اجازه ندهد که مانند قصد استفاده ابزاری ترامپ از واکسن در آمریکا برای انتخابات، سیاست با علم درآمیخته گردد.

او توضیح داد: وزیر بهداشت عنوان نموده اند که بحث های مربوط به واکسن از زبان ایشان بیان گردد. کشور ما هم از فراوری داخلی، هم از واردات و هم از کوواکس و هم از فراوری مشترک، واکسن مورد احتیاج خود را تامین می نماید.

کمیته اخلاق در پژوهش با دقت موضوع واکسن را آنالیز می نماید و چندین شرکت نیز توسط معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور حمایت شده اند.

در کشور، واکسن با پلتفرم های مختلف در حال ساخت است

عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی یادآور شد: خوشبختانه در کشور واکسن هایی با پلتفرم های مختلف و مشابه مدل واکسن ساز های عظیم دنیا مانند مدرنا، سینوواک، آسترازنکا و پروتئین های نوترکیب در حال ساخت است. چندین پروژه تحقیقاتی دیگر در حوزه ساخت واکسن به ویژه واکسن خوراکی کرونا نیز در حال اجرا است.

فرصت هایی که کرونا برای کشور ایجاد کرد

قانعی گفت: کرونا برغم تهدیدات در مواضعی برای ما یک فرصت بود. شاید حدود 10 سال پیگیری کردیم که آزمایشگاه محدود شده یا BSL3 در کشور داشته باشیم، ولی در این ایام بسرعت محقق شد. همچنین بخش خصوصی و غیردولتی این بار تمام قد وارد واکسن سازی شد. در بحران ها می توان به شرکت های بخش خصوصی سفارش فراوری داد و از آن ها واکسن پیش خرید کرد و این موضوع در شرایط کرونا محقق شد. اینکه انواع پلتفرم واکسن را در کشور داریم در شرایط کرونا تحقق یافته است و اینکه در آینده می توانیم فضای رقابتی در فراوری واکسن داشته باشیم، بعد از همه گیزی کرونا محقق شد. علاوه بر ضایعاتی که از کرونا دیدیم، اما حوزه پزشکی در کشور دستاورد های خوبی در زمینه فراوری واکسن و سایر فناوری ها رسیده که قابل تقدیر است.