خبرنگاران کارنامه هنری ناصر چشم آذر مانا و درخشان است - یادداشت سریع

روزنامه ایران پنجشنبه 11 دی به گفت و گو با مجید انتظامی موسیقیدان و آهنگساز نام آشنای موسیقی ایران پرداخت و نوشت: آشنایی شما با زنده یاد ناصرچشم آذر به چه زمان و موقعیتی برمی شود؟ از سال ها قبل و شاید پیش ازانقلاب با موسیقی ناصر چشم آذر آشنایی داشتم، البته اغلب آهنگسازان با سبک کاری یکدیگر آشنا و آگاه هستند، اما به طورکلی باید بگویم تا قبل از بازگشت آقای چشم آذر از امریکا به ایران، دیدار و ارتباط دوستی نزدیک تری بین ما نبود، تا اوایل دهه 60، که به یک میهمانی دعوت شدم و آقای داریوش مهرجویی هم درآن جمع حضور داشتند، صحبت کاری بین ما به وجود آمد و از من خواستند آهنگسازی معرفی کنم که به موسیقی الکترونیک آشنایی داشته باشد و نظر مساعد من ناصر چشم آذر بود چرا که درجریان موسیقی هایش بودم و می دانستم در کنار ساخت ملودی های بسیار خوب و تنظیم های بسیار زیبا، از پیشگامان موسیقی الکترونیک در ایران است، بنابراین ازهمان شب این موضوع را دنبال کردم و پیگیر آن بودم آیا چشم آذر به ایران بازگشته است یا خیر! و پایان شماره تلفن او را یافتم و باقی کار را به دست آقای مهرجویی سپردم، اگر اشتباه نکنم آقای مهرجویی مشغول ساخت فیلم اجاره نشین ها بود و تصمیم داشت موسیقی تازه ای با فیلم خود ارائه کند. ناگفته نماند آن زمان در ایران کمتر آهنگسازی به موسیقی الکترونیک آشنا بود و کسی دراین زمینه فعالیت نمی کرد، به همین دلیل کارگردانان هم شناخت کمتری از این موسیقی و آهنگسازان آن داشتند. از این صحبت ها که بگذریم، آن روز و آن تماس و دیدار سرآغازی شد برای دوستی و آشنایی بیشتر من و ناصر و از آن تاریخ به بعد ارتباط بسیار نزدیکی بین ما به وجود آمد تا آنجا که هرگاه دلتنگ می شد با من تماس می گرفت و روی آهنگ های من شعر می گذاشت و از پشت خط تلفن برایم ساز می نواخت و می خواند و این ارتباط و دلبستگی آنقدر گسترش پیدا کرده بود که دیدارهایمان ساعت ها به طول می انجامید.

آیا سابقه همکاری هم داشته اید؟

بله. همان طور که پیش تراشاره کردم ازسال ها قبل با کارهای یکدیگر آشنایی داشتیم، البته فعالیت من در موسیقی کلاسیک بود و ناصر اغلب به موسیقی های پاپ می پرداخت اما به طورکلی در چندین اثر با من همکاری داشته و پیانو، آکاردئون و سینتی سایزر نواخته است که از جمله آنها می توانم به موسیقی فیلم ترن اشاره کنم. آن دوران دستگاه موسیقی الکترونیک در ایران وجود نداشت و تنها ناصرچشم آذر این دستگاه را خریداری کرده بود و کارکردن با آن را می دانست و سیستم خود را به استودیو آورد و بخش های اصلی موسیقی ترن را دراستودیو اجرا و ضبط کردیم.

ناگفته نماند برای ضبط موسیقی این فیلم، دیگر دوستان آهنگساز چون آقای علیقلی هم بودند اما بواسطه دوستی که با ناصر داشتم از او خواهش کردم موسیقی ترن را برعهده بگیرد. البته با ناصر در دیگر موسیقی فیلم هایم همچون بایسیکل ران، عروس افغان و مجموعه تلویزیونی محاکمه نیز همکاری داشته ایم و نوازنده ساز آکاردئون بود.

همانطور که اشاره کردید تمرکز بیشتر آقای چشم آذر بر ساخت موسیقی پاپ بود و کارهای شاخص و درخشانی در این زمینه تولید کردند. آیا ایشان به سایر فرم های موسیقی توجهی نداشتند؟

ناصر تنها درزمینه موسیقی پاپ فعالیت نمی کرد بلکه به سبب دانش و آگاهی خوبی که ازموسیقی داشت، دردیگر فرم های موسیقی هم آثاری ساخته بود که هر یک اثری مانا و درخشان در کارنامه هنری این هنرمند است. به طورکلی باید بگویم ناصر چشم آذرهنرمندی بزرگ و ارزشمند بوده و هست و درکنار این سیرت زیبا، به رفاقت و دوستی ها نیز متعهد و وفادار بود و با آنکه مشغله کاری هر دوی ما مانع از آن بود تا دیداری صورت بگیرد اما همواره در تماس تلفنی بودیم و جویای احوال یکدیگر. ناصر چشم آذر هم به لحاظ رفتاری و هم درزمینه کار انسان خاصی بود و نگاه والایی داشت و جای تأسف است باید بگویم هرهنرمند بزرگی که از بین ما می رود دیگرجانشینی نخواهد داشت و بی شک سال ها باید بگذرد تا شاید آهنگسازی چون ناصر چشم آذرمتولد شود.

طی این سال ها درموسیقی مردمی آهنگسازان بسیاری ظهور کردند اما همه این نام ها ماندگار نشد، از نگاه شما به عنوان یک آهنگساز برجسته با سال ها تجربه دراین زمینه، رمز پیروزیت یا جاودانگی بزرگانی همچون واروژان، بابک بیات یا ناصرچشم آذر چیست؟

تمامی این جاودانگی ها از یک عشق برخاسته است؛ عشقی که دریک کلام خلاصه نمی شود، بلکه عاشق را پاک و آراسته هدایت می کند. به باورمن هر فردی که عاشق کارخود باشد بی شک حاصل آن اثری است که از دل برخاسته و بر دل هم می نشیند. به موهای سرخود نگاه کنید، آرام آرام درحال رنگ باختن است و رو به سفیدی می رود اما این سفیدی مو تنها پیام دوران پیری و کهنسالی نیست بلکه نشان از تلاش ها و تجربه هایی است که ازگذشته برجای مانده است و این عشق هم جزئی از همان تلاش های گذشته است که امروز گرد آن روی موهایمان افکنده شده است.

نکته دیگردر باب ماندگاری یک اثر هنری، نگاه هنرمند به اجتماع خود است و این مهم ترین رکن خلق یک اثر هنری است. هنرمند باید جامعه خود را بشناسد تا به سبب آن آگاهی و شناخت، بتواند نگاه مردم را مجذوب آثار خود کند. یک هنرمند باید بداند جامعه او چه چیزی را دوست دارد و درآن جهتحرکت و اثری خلق کند که مقبول نگاه مردم باشد و آنگاه است که بردل می نشیند و طبیعتاً نمره قبولی را دریافت خواهد کرد. آهنگسازانی که نام آنها برده شد، بابک بیات، واروژان و ناصرچشم آذرهنرمندانی مردمی بودند و در بطن جامعه خود زندگی می کردند.

آنها درد مردم را حس کرده بودند و بخوبی آن را می شناختند؛ با خوشحالی مردم شاد بودند و می خندیدند و با غم ها و مسائل آنها همدردی می کردند و این نگاه و درک و دریافت در آثارشان قابل لمس بود و بی شک رمز ماندگاری و بر دل نشستن این آثار جز این نبوده و نیست و بازهم تأکید می کنم اگر هر هنرمندی اجتماع خود رانشناسد، اثری که تولید می کند راه خود را در جامعه پیدا نخواهد کرد و افرادی در تولید کارهای هنری پیروز هستند که با زبان هنر بتوانند بازگو کننده حرف جامعه خود باشند.

اما متأسفانه نگاه امروز هنرمند به هنر تغییر کرده و در جهت دیگری هدایت می شود و نگاه مادی را دنبال می کند و بی شک یکی از دلایل مهم عدم ماندگاری آثار موسیقی همین مباحث مادی بوده که برهنر سایه افکنده است.

دراین سال های اخیرهرگاه از یک کارهنری صحبتی مطرح می شود، ابتدا مبلغ و مسائل مادی به میان کشیده می شود و بعد از آن به تولید محتوا می اندیشند، اما آن زمان این گونه نبود و مادیات افسار هنر را به دست نگرفته بود و همه کارها با یک عشق و علاقه پاک تولید می شد. به عنوان مثال اوایل انقلاب هنرمندان با همین مردم زندگی می کردند و درکنار آنها بودند و چون شرایط را بخوبی درک کرده بودند و می دانستند در این اوضاع و احوال مطرح کردن مسائل مالی سخت و سخت است برای قرارداد تولید یک اثر هنری چانه پول را نمی زدند و دلی کار می کردند اما به مرور زندگی ها سخت تر و سخت ترشد و به طور یقین وقتی برای پول کار می کنیم تمام تلاشمان این است هر چه سریعتر آن کار به پایان برسد تا قرارداد بعدی بسته شود و طبیعتاً این سره دوزی ها و تأمل و تفکر اندک، مانع از آن تلاش و تفکری می شود که در تولید یک محصول باید صرف شود. ناگفته نماند دربین نسل جوان موسیقی، هستند کسانی که خیلی خوب کار می کنند و پیروز هستند.

بخش دیگر فعالیت آقای چشم آذر ساخت موسیقی فیلم است که در این زمینه هم کارنامه درخشانی از خود بر جای گذاشته است. ارزیابی شما در این باره چیست؟ آیا آن حس زیبا و قابل درک و ارتباطی که ازموسیقی های او دریافت می شود در ساخت موسیقی فیلم او هم قابل بیان است؟

متأسفانه ازهمه موسیقی فیلم های ناصر چشم آذر شناختی ندارم و در بین آثاری که ساخته هامون و اجاره نشین ها را که هر دو به کارگردانی آقای مهرجویی بوده است دیده ام، موسیقی هایی که بسیار شاخص و درخشان بوده و برای من جذابیت خاصی داشت بخصوص هامون که برگرفته از تم های موسیقی باخ بود... د. به یاد دارم در سی امین جشنواره فیلم فجر که جزو هیأت داوران آن دوره و دوره قبل بودم، ناصر چشم آذر پیروز به دریافت دیپلم افتخار بهترین موسیقی متن شد، فیلمی با عنوان گشت ارشاد به کارگردانی سعید سهیلی.

سؤالی که شاید پرسش علاقه مندان به موسیقی، بخصوص موسیقی پاپ باشد این است که چرا آهنگسازی چون ناصر چشم آذر جانشینی ندارد! درواقع بهتر است این گونه مطرح کنم هنرمندانی چون ناصر چشم آذر، بابک بیات، مجید انتظامی و...که هر یک آهنگسازانی بنام بوده و جایگاه خاص در موسیقی دارند چرا در زمینه آهنگسازی، نسل یا شاگردانی بعد از خود تربیت نکردند تا نقطه ضعفی که در موسیقی ما است و اغلب آن را ایراد بر آهنگساز می دانند به نقطه قوت تبدیل شود؟

دراین سال ها بخصوص در این یک دهه اخیر در کنار مراکز آموزشی چون هنرستان ها و دانشگاه ها، تعداد بسیاری آموزشگاه موسیقی راه اندازی شد که تقریباً در هر یک از آنها مبحث آهنگسازی تدریس می شود. البته آهنگسازی قاعده خاصی دارد و براساس چارچوبی که برای آن تعریف شده باید آموزش داده شود، درواقع بهتر است بگویم به نوعی علم موسیقی است و این علم را کسانی که نسبت به آن دانش و آگاهی دارند آموزش می دهند مانند نوشتن الفبای موسیقی؛ اما پیمودن این جهت علمی تنها با شناخت و آگاهی میسر نمی شود بلکه به ذوق و قریحه آهنگساز هم بستگی دارد و این ذوق و شناخت است که می تواند او را درانتخاب تمی که برگزیده است هدایت کند وهمانطور که گفته شد این ذوق برخاسته از درون یک آهنگساز است که هر یک به شکلی خاص و متفاوت درک و دریافت می کنند.

همه ما می توانیم علم آهنگسازی را بیاموزیم اما این علم با شخصیت درون ما پرداخته می شود؛ محیطی که در آنجا به دنیا آمده ایم و رشد کرده ایم و زندگی بعد از آن، همه و همه در پرورش این علم همراه با ذوق و سلیقه آهنگساز مؤثر است و آن زمان موسیقی خلق می شود که در بین مردم جایگاهی برای خود باز کرده است. مطمئناً ناصر چشم آذر هم زندگی اش فراز و نشیب های بسیاری داشته و در خانواده ای مرفه رشد و زندگی نکرده است یا بابک بیات یا دیگر هنرمندانی که سختی های بسیاری در زندگی خود تجربه کرده اند و این سختی ها باعث شده هر کدام جایگاه خود را در اجتماع پیدا کنند.

خود من نیز ازهمین مردم بودم و دوران کودکی ام در رفاه نبود. آن زمان پدرم در آلمان زندگی می کرد و بعد از آنکه به ایران بازگشت من در هنرستان موسیقی تحصیل می کردم و تا زندگی ما شکل بگیرد و این سختی ها بگذرد سالیان بسیاری گذشت. اما شرایط امروز هنرمندان این گونه نیست و تقریباً بسیاری از آنها درآمد نسبتاً خوبی دارند، اما آن زمان پول زیادی در دست و بال مردم و هنرمند نبود و زندگی ها بسیار مشکل می گذشت و سخت بزرگ شدیم حتی کسانی که در خارج از ایران زندگی می کردند در رفاه کامل نبودند و درآمدی نداشتند به این علت که مجبور بودند برای خواننده های ایرانی ساکن در خارج کار تولید کنند که به ندرت بود و حتی کنسرت های موسیقی هم کم تعداد برگزار می شد و زمانی که ناصر چشم آذربه ایران آمد تا مدت ها بیکار بود و شغلی نداشت یا بعد از انقلاب بابک بیات هم مدت ها بیکار بود، چرا که موسیقی درآن دوران شرایط متفاوتی داشت و درواقع به نوعی در بلاتکلیفی به سر می برد و مشخص نبود چه نوع موسیقی باید ارائه شود و تولید چه موسیقی ممنوع است. آن دوران تولیدات موسیقی بسیار کم بود و اغلب کنسرت ها متوقف شده بود و بیشتر خواننده ها از ایران رفته بودند.

البته فعالیت من موسیقی کلاسیک بود و برای خواننده ها کار تولید نمی کردم و نوازنده ارکستر بودم و کار من به نوعی موسیقی نبود که مخالفتی با آن باشد، این درحالی است که اوایل انقلاب به موسیقی پاپ حساسیت بسیاری بود و تقریباً ممنوع شد، امروز را نگاه نکنید که موسیقی پاپ ما از لس آنجلسی ها هم پیشی گرفته است. آن دوران به علت نگاهی که بر موسیقی وارد بود و ممنوعیت ها، بیشتر آهنگسازان بیکار بودند و زندگی سختی را می گذراندند. البته هنرمندانی امثال ناصر چشم آذرها از همان ابتدای کار تا زمانی که در عرصه هنر فعالیت داشتند نگاهشان به موسیقی پاپ متفاوت بود و کارهایی ارائه کردند که هر کدام در تاریخ موسیقی به ثبت رسیده است.

اگر بخواهید ناصر چشم آذر را تعریف کنید چه می گویید؟

صحبت از ناصر چشم آذر بسیار است، او در کنار کارهای ارزشمند هنری خود، هنرمندی دوست داشتنی و با معرفت بود و در سال هایی که در کنار یکدیگر بودیم اگر کاری از دستش بر می آمد دریغ نمی کرد و مطمئناً با خلوص نیت انجام می داد. ناصر چشم آذر هیچ گاه فراموش نمی شود و نام و یادش همواره جاودان بوده و هست.