سفر به تونل زمان با 5 کتاب تاریخی برگزیده ایران و دنیا - یادداشت سریع

جهان دیدگان و فرهیختگان، متفق القول بر این باورند که مطالعه تاریخ برای همگان واجب است. این توصیه به مطالعه کتاب های تاریخی ممکن است ریشه در آینه عبرت دانستن گذشتگان و بنای زندگی روی ارزش های والا باشد یا از دیدگاه سیاسی-اجتماعی مطرح شده و لازمه ارتقای جوامع بشری از هر حیث شناخته گردد. درواقع با هر دیدگاهی که به زندگی نگاه کنیم، عارف مسلک باشیم یا دانشمند یا سیاستمدار و هنرمند و مردم شناس و… مطالعه تاریخ، پیش احتیاج کشف وشهودها، اختراعات، خلاقیت ها و پژوهش ها به حساب می آید.

نقل معروفی بیان می نماید که تاریخ پیوسته در حال تکرار است و با این حساب برای پیش بینی آینده کدام منبع از مطالعه گذشته در دسترس تر است و کدام عقل سلیم است که از آینده خبر داشته باشد و راستا اشتباه را انتخاب کند؟ حتی اگر چنین تعبیری را اغراق آمیز هم بدانیم، شکی نیست که با مطالعه تاریخ دست کم راه های آزموده را می شناسیم و به جای اتکا به تجربیات محدود عمر خود، از تجربه اندوخته گذشتگان بهره می بریم.

تاریخ خلاف تصور رایجی که درس و مدرسه برایمان ساخته، مجموعه ای از اسامی و کلماتی برای از بر کردن نیست و اتفاقا آنجا که پای کاربرد مطالعه کتاب های تاریخی به میان می آید، قدرت تحلیل حرف اول را می زند. در نگارش کتاب های تاریخی هم معمولا دو رویه وجود دارد. یکی آن که روایت سلسله وار یا داستان گونه وقایع تاریخی را در نظر می گیرد و رویه دیگر ارائه تحلیلی از رویدادهای گذشته است. در دسته اول کوشش بر این است که ماده خام در اختیار مخاطب قرار بگیرد و تحلیل به خود او واگذار گردد و در دسته دوم نویسنده تحلیل خود را بازگو می نماید.

برای آغاز مطالعه کتاب های تاریخی فرقی نمی نماید انگیزه شما شنیدن داستان گذشتگان باشد یا دریافت تحلیلی از آن، به هر حال اگر تابه حال سراغ تاریخ نرفته باشید، به شکل شگفت انگیزی تحت تاثیر آن قرار خواهید گرفت و خواهید دید که مطالعه تاریخ از روی انتخاب (و نه برای حفظ کردن و نمره دریافت!) چقدر می تواند جذاب باشد. همین جذابیت در کنار تنوع اهداف و زمینه علاقه مخاطب، انتخاب و معرفی کتاب های تاریخی را از میان منابع بی شمار سخت می نماید.

ایران بین دو انقلاب؛ مطالعه فرآیند تغییر در تاریخ معاصر ایران

در این یک قرنی که از ابتدای سده چهاردهم شمسی حالا تقریبا پشت سر گذاشته ایم، ایران تحولات و رویدادهای مهمی را به خود دیده است. نقش این رویدادها و گستردگی تحولات حاصل از آن، به قدری در زندگی امروز ما معین کننده است که می توان گفت برای یک شهروند ایرانی مطالعه هیچ دوره ای از تاریخ ایران به اندازه مطالعه تاریخ معاصر ضروری نیست.

ایران در این یک قرن، حکومت دو سلسله پادشاهی را از سر گذرانده و دو انقلاب را تجربه نموده است. در این قرن حتی به واسطه امضای قراردادهای تاریخی ترکمانچای و گلستان، نقشه جغرافیایی ایران تغییر نموده و مرزها جابه جا شده اند. همچنین مثل بسیاری از کشورهای جهان گذار به مدرنیته در ایران از قرن اخیر آغاز شده است. به همین خاطر مطالعه تاریخ معاصر ایران علاوه بر مزیت نزدیک بودن به زندگی روزمره شهروندان امروزی، از لحاظ روایی و تعدد رویدادها هم جالب توجه است.

یکی از بهترین نمونه کتاب های تاریخ معاصر ایران، که همزمان برای مطالعه عموم مردم مفید بوده و جزو منابع درسی دانشجویان رشته هایی مثل تاریخ، علوم سیاسی و جامعه شناسی هم هست، کتاب ایران بین دو انقلاب است. همان طور که از نام کتاب پیداست، کتاب بیشتر به توضیح تحولات بازه زمانی میان انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی می پردازد. در این کتاب که طبعا از جنبه سیاسی هم قابل تامل است، آبراهامیان اولین نمونه های شکل گیری احزاب در ایران و تاثیرگذاری آن ها بر نیروهای اجتماعی را آنالیز نموده و نقش این هردو را در انقلاب های ایران در قرن اخیر کاویده است.

با این توضیح معین می گردد که کتاب ایران بین دو انقلاب از آن دست کتاب های تاریخی با ارائه تحلیل از سوی نویسنده به حساب می آید. در انتخاب این نوع کتاب ها به خصوص اگر قصد آنالیز و پژوهش به وسیله چند منبع را نداشته باشید، قبل از مطالعه باید از میزان اعتبار و سوگیری های نویسنده آگاه شوید. کتاب آبراهامیان از نظر اعتبار پژوهشی و همچنین روایت بی طرفانه وقایع تاریخ معاصر ایران امتیاز بالایی دارد و به همین خاطر یکی از بهترین منابعی است که می توانید سراغش بروید.

یرواند آبراهامیان، نویسنده ارمنی-آمریکایی این کتاب، خود متولد ایران است و ده سال اول زندگی اش را در ایران تجربه نموده است. او را در جهان به عنوان تاریخ نگاری برجسته می شناسند که در حوزه خاورمیانه و به ویژه ایران تخصصی کم نظیر دارد. او با مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه آکسفورد و دکتری از دانشگاه کلمبیا سال ها به تدریس تاریخ ایران در آکسفورد و پرینستون مشغول بود و تا امروز که هشتاد ساله است، در نیویورک تدریس و پژوهش را ادامه داده است.

کتاب ایران بین دو انقلاب با ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی توسط نشر نی به چاپ رسیده و می توانید آن را از سایت خبرنگاران تهیه کنید.

دو قرن سکوت؛ مصلحت یا غفلت؟

دکتر عبدالحسین زرین کوب یکی از نامدارترین تاریخ نگاران معاصر ایران است. او که در دانشگاه تهران به درجه دکتری و سپس استادی در رشته ادبیات فارسی رسیده بود، در نگارش کتاب های تاریخی از قدرت قلم و زبان خاص خود بهره می برد. آثار تاریخی زرین کوب به خاطر همین لحن حماسی و روایت استادانه معمولا با استقبال عمومی روبرو شده و در بازار کتاب نایاب می شدند.

در کتاب دو قرن سکوت زرین کوب به دوره ای از تاریخ ایران پرداخته که به دلیل کمبود آثار و اسناد تاریخی تا پیش از او کمتر به آن پرداخته شده بود. این دوره شامل دو قرن پرتلاطم در تاریخ ایران است که از زمان ورود اسلام به ایران تا تشکیل حکومت طاهریان را در برمی گیرد اما عجیب آن که در ادبیات ما چندان به این عصر پرآشوب توجهی نشده است. خود نویسنده درباره کتاب می گوید: چرا نام کتاب را دو قرن سکوت گذاشتم و نه دو قرن آشوب و غوغا؟ چون در طی این دو قرن زبان ایرانی خاموشی گزیده بود و سخن خویش جز بر زبان شمشیر نمی گفت.

این کتاب هم از جمله کتاب هایی بود که در زمان کوتاهی بعد از چاپ به محبوبیت بالایی رسید و مدتی به همین خاطر در بازار کتاب نایاب شد. پس از آن زرین کوب خود تصمیم به تجدیدنظر در متن کتاب گرفت و مدتی هم به این دلیل کتاب دو قرن سکوت نایاب شده بود. بعدتر این کتاب دوره ای از ممنوعیت چاپ را به خود دید و بالاخره امروز همچنان به عنوان یکی از کتاب های تاریخی محبوب به فروش می رسد. این کتاب را که انتشارات سخن به چاپ رسانده، می توانید از خبرنگاران بخرید.

صلحی که همه صلح ها را بر باد داد؛ روایتی از خاورمیانه

به جز جغرافیایی که آن را به طور خاص با نام وطن می شناسیم، تاریخ کشورهای همسایه و به طور کلی منطقه ای که در حریم مرزهای آن هستیم، از موضوعات مهم و البته جالب در مطالعات تاریخی به حساب می آید. منطقه خاورمیانه با چهره ای که آن را به خوبی می شناسیم، نمایانگر هویتی مستقل از بزرگترین قاره جهانست.

این هویت آشنا که به نوعی سبک زندگی ما را ساخته، متاثر از داستان های پرماجرای تاریخی بسیاری است که ظهور و درخشش و شکست ها به خود دیده و می بیند. آن جغرافیایی که در عصر ما با عنوان خاورمیانه معاصر یاد می گردد، روزگاری قلمروی امپراتوری بزرگی بوده است که چندین قرن بر جنوب شرق اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا حکومت می کرد. با سقوط امپراتوری عثمانی درواقع خاورمیانه جدید یا خاورمیانه معاصر شکل گرفت و این همان موضوعی است که دیوید فرامکلین، محقق برجسته آمریکایی بسیار حساس و معین کننده یافته بود. او معتقد بود کشورهای اروپایی و نفوذ قدرت های آن ها در دهه های دوم و سوم قرن بیستم میلادی نقشی تاثیرگذار در فروپاشی امپراتوری عثمانی و تشکیل خاورمیانه معاصر داشته اند. در عین حال این فروپاشی را بر شرایط اروپا هم تاثیرگذار می داند و در نهایت با نامی که برای کتابش انتخاب نموده، این تحلیل را بر وقایع خاورمیانه بیان می نماید که آتش جنگ در این منطقه از آن موقع برافروخته شده و خاموش نخواهد شد.

بیش از سه دهه از نگارش کتاب صلحی که همه صلح ها را بر باد داد می گذرد و در این مدت خاورمیانه جنگ ها و تحولات زیادی به خود دیده است. دیوید فرامکلین جنگ را با گوشت و خون مردم این منطقه عجین دانسته و با روایتی که گاهی در میانه کتاب به داستان هم تنه می زند، از حقایق تاریخی پشت پرده چنین سرنوشت تلخی می گوید. این کتاب را که نشر ماهی با ترجمه حسن افشار به چاپ رسانده می توانید از خبرنگاران تهیه کنید.

اروپا از دوران ناپلئون؛ یک داستان پیوسته

اروپا نام تعداد زیادی کشور را در دل خود دارد و در طول یک قرن اخیر طی جنگ ها و جدایی ها و استقلال طلبی ها بر این نام ها افزوده است. اما در این قاره نه چندان پهناور همیشه روحی حاکم بوده که سوای مرزبندی ها و تقسیمات سیاسی، تا همین امروز هم انگار داستان واحدی بر کشورهای اروپایی حاکم می نماید.

دکتر دیوید تامسن، پژوهشگر تاریخ اروپا، با تایید این دیدگاه به طور کلی معتقد است تمدن اروپایی بر همین مبنا شکل گرفته است. او می گوید همزمانی های تاریخی رویدادها در کشورهای مختلف اروپایی به صورت مرحله به مرحله نمایانگر تغییرات بوده اند. از نظر تامسن (آن طور که ناشر در پشت جلد کتاب نوشته)، تاریخ اروپا در کنار هم نهادن تاریخ های جداگانه کشورهای جدا و ملت های جدا نیست. اشتراک کشورهای اروپایی در میراث تاریخی شان چنان زیاد است و این کشورها کنش و واکنشی چنان مدام و پیوسته داشته اند، و چنان از عقاید و نهادها و زندگی اجتماعی همدیگر الگوبرداری نموده اند که می توان بخش اعظم داستان گذشته شان را چنان بازگفت که داستان به هم پیوسته ای باشد.

اروپا از دوران ناپلئون در دو جلد به تاریخ یک قرن و نیم اخیر اروپا اختصاص پیدا نموده و دکتر دیوید تامسن، نویسنده کتاب، همیشه در این تاریخ نگاری بنا را بر توضیح و تفصیل تغییرات تاریخی گذاشته است. از همین جهت مطالعه این کتاب دوجلدی به خصوص برای کسانی که به دنبال کتاب مرجع برای تاریخ اروپا هستند، می تواند در حکم یک دور سریع در تاریخ سراسر اروپا باشد. در عین حال مخاطب را هرچقدر هم که در مطالعه تاریخ کم تجربه یا بی حوصله باشد، با خود پیش می برد و نه تنها به توضیح تغییرها بلکه به فرآیند شکل گیری این تغییرها می رساند.

اروپا از دوران ناپلئون ده ها بار در آمریکا و انگلستان به تجدید چاپ رسیده و صندلی یک کتاب مرجع را برای دانشجویان دارد. این کتاب که توسط خشایار دیهیمی و احمد علیقلیان به فارسی برگردانده شده و نشر نی آن را به چاپ رسانده، از سایت خبرنگاران قابل تهیه است.

توپ های ماه اوت؛ جنگ جهانی اول در ماه اول

باربارا تاکمن را باید یکی از تاثیرگذارترین تاریخ نویسان امروز بدانیم. او که با سابقه روزنامه نگاری وارد حوزه تاریخ نویسی شد، کوشش می کرد مردم عادی را به مطالعه تاریخ علاقه مند کند و از این جهت نقش تاثیرگذاری در تغییر نگاه مردم به کتاب های تاریخی داشت.

تاکمن از ابتدای جوانی به روزنامه نگاری مشغول شد و با کار در حوزه جنگ و حضور در اسپانیا در جنگ جهانی اول، برای نوشتن کتاب هایی درباره جنگ مصمم شد. او معتقد بود در ثبت جزییات وقایع تاریخی باید زبان و روایت مناسبی را برگزید تا برای مخاطب خسته کننده نباشد. توصیف های دقیق و روایت داستان گونه تاکمن از وقایع تاریخی باعث شده آثار تاریخی او را از نظر خوش خوانی با رمان در یک سطح بدانند. او برای کتاب پرفروش توپ های ماه اوت برنده جایزه پولیتزر شد.سبکی را که تاکمن برای تاریخ نگاری انتخاب نموده، با نام تاریخ نگاری همه پسند هم می شناسند. این به آن معنا نیست که برای جذاب تر شدن داستان و جلب نظر مخاطب، تحریف در روایت تاریخ مجاز شمرده می گردد بلکه اتفاقا از مهارت مضاعفی برای توصیف و ارائه تصویر به مخاطب حکایت دارد. تاکمن در توپ های ماه اوت وقایع تاریخی ماه اوت 1914 ینی ماه اول آغاز جنگ جهانی اول را بازگو می نماید و با آغاز کردن از این نقطه، به آنالیز نخستین نشانه های جنگ، علت و مقصرهای آن، رفتار و تصمیم های سیاستمداران و… می رسد.

باربارا تاکمن به جز توپ های ماه اوت، ده کتاب دیگر هم نوشته که همگی در زمینه تاریخ هستند. کتاب های تاریخ بی خردی و برج فرازان از جمله کتاب هایی هستند که از این نویسنده به فارسی ترجمه شده اند. توپ های ماه اوت با ترجمه محمد قائد توسط نشر ماهی به چاپ رسیده و برای خرید از سایت خبرنگاران در دسترس است.

تاریخ بی خردی را بخوانید تا خردمند شوید!