دلیل ماندگاری کتاب های زرین کوب چیست؟ - یادداشت سریع

عبدالحسین زرین کوب در سال 1301 در بروجرد به جهان آمد و تا سال پنجم ابتدایی را در همان بروجرد گذراند. بعدها برای تکمیل تحصیلات خود به تهران آمد و بعد از دریافت دیپلم در رشته ادبی به بروجرد و خرم آباد رفت تا در مدارس آنجا تدریس کند. پس از آنکه در آزمون دانشکده علوم معقول و منقول رتبه اول را به دست آورد، رشته زبان و ادبیات فارسی را انتخاب کرد و تا مقطع دکتری این رشته را ادامه داد. بعدها نیز در این دانشکده استاد شد و مدتی هم ریاست گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران را بر عهده داشت. عبدالحسین زرین کوب همسر مرحوم بانو قمر آریان، پژوهشگر، نویسنده و از اولین استادان زن ایران نیز بود. به همین مناسبت با محمدرضا جعفری مدیر نشر نو گفت وگو کردیم، کسی که سال های زیادی با زرین کوب حشر و نشر داشت و بسیاری از کتاب های او را ویراستاری کرد.

محمدرضا جعفری، مدیر سابق انتشارات امیرکبیر و پسر مرحوم عبدالرحیم جعفری، درباره آشنایی با مرحوم زرین کوب می گوید: من در انتشارات امیرکبیر کتاب دو قرن سکوت را برای ایشان چاپ کردم. تا سال 1352 دیگر ارتباط انتشاراتی نداشتیم. در آن سال من مجموعه مقالاتی را برای ایشان منتشر کردم، به نام نه شرقی نه غربی انسانی. چاپ این مجموعه مقالات فتح بابی بود برای همکاری های بیشتر. بعد از آن ما تعداد بیشتری کتاب از ایشان، مانند بامداد اسلام، تاریخ ایران، نقد ادبی، فرار از مدرسه، نقد ادبی و... منتشر کردیم. ویرایش و نمونه خوانی این کتاب ها با خود من بود. من به منزل ایشان در بهجت آباد می رفتم و نکاتی که در حین ویرایش به نظرم رسیده بود را با ایشان در میان می گذاشتم.

گاهی این آنالیز ها چهارپنج ساعت طول می کشید. در آن جلسات همسر ایشان، خانم قمر آریان نیز حضور داشتند. بعد از بازگشت استاد زرین کوب از آمریکا ما دوباره چاپ کتاب های ایشان را آغاز کردیم. بعد از مدیریت بنده نیز با نشر امیرکبیر همکاری شان را ادامه دادند. همواره از ایشان می پرسیدم مطالب این کتاب ها با این گستره موضوعی چطور به ذهن شما می رسد؟ ایشان جواب می دادند که من پیاده به دانشگاه می روم و در راه به مسائل مختلف فکر می کنم و شکل و شالوده آن کتاب را در ذهنم می آورم و بعد مشغول نوشتنش می شوم.

جعفری در پاسخ به این سوال که در این سال ها که کتاب های ایشان را منتشر می کردید، کدامشان را متن متقن تری از نظر علمی می دانید؛ می گوید: من تمام آثار ایشان را می پسندم. البته که نقدهایی وارد است. تاریخ در ترازو را بسیار دوست داشتم. بعد از آن هم کتاب نه شرقی نه غربی؛ انسانی را بسیار می پسندم.

از مدیر نشر نو درباره مخاطب کتاب های زرین کوب می پرسیم، اینکه در این سال ها که کتاب های او را منتشر می نموده بیشتر چه قشری به سراغ او می آمد: این کتاب ها برای تحصیل کردگان و مردم عادی نوشته می شد. البته باید گفت که نمی توان به عنوان کتاب درسی دانشگاهی به آن نگاه کرد. اما نثر روان ایشان بسیار کتاب را خواندنی می کرد. می توان گفت که این کتاب ها برای همه اقشار مناسب بود.

او همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا نقد خاصی درباره این آثار بوده که نظر او را جلب نموده باشد؟ بیان می نماید: آقای فریدون آدمیت ایرادهایی به محتوای کتاب های تاریخی ایشان ایراداتی می گرفت و می گفت برخی از مطالبش قدیمی است. البته خود آقای آدمیت بعدا می گفتند که ایرادی ندارد! بسیاری از آثار ما مطالبی قدیمی دارد. این نکته ای بود که ایشان در دیدار های ما چندین بار عنوان کردند. فوت استاد زرین کوب ضایعه عمیقی برای فرهنگ و دانشگاه بود. من همواره بابت فوت ایشان متاسفم و کاش ایشان را مدت طولانی تری در کنار خود می داشتیم.