توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران - یادداشت سریع

از نظر بسیاری از اندیشمندان، توسعه و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و انتشار انواع آلودگی ها دردنیا در عصر صنعتی، به روند تخریب محیط زیست شتاب بخشیده و حیات انسان و دیگر گونه ها را بطور جدی تهدید می کند. بدین ترتیب، شرایط زیستی و طبیعی کره زمین دچار دگرگونی شگرف شده است. از نشانه های این تحول آنکه، درگذشته مردم طبق شرایط طبیعت زندگی می کردند تا بشر بقا داشته باشد، اما دردوران معاصر مردم باید طبق شرایط طبیعت زندگی نمایند تا طبیعت بقا داشته باشد. تخریب محیط زیست و توسعه بی رویه و ناپایدار درهرکشوری مرزهای سیاسی را به رسمیت نمی شناسند، باعث ایجاد چالش های دنیای می شود، درنتیجه راه چاره های دنیای می طلبند و همه مردم دنیا باید برای حفاظت از اکوسیستم زمین بکوشند .

وخیم ترشدن شرایط محیط زیست و توسعه مالی ناموزون و لجام گسیخته دردنیا، جامعه بین المللی را وادار به کوشش هایی در پنج دهه گذشته کرد که فرایندهای مذاکراتی، هنجارسازی و تدوین حقوق بین الملل محیط زیست با مشخص پایداری به عنوان تنها اصل قابل قبول برای توسعه همراه شود. بر همین مبنا، اهداف توسعه هزاره و اهداف توسعه پایدار تعریف شدند. به موازات آن، روند تحول در فضای سیاسی بین المللی بر شرایط های نامطلوب مورد اشاره اثرگذار بوده و انتظارات جدیدی را از دولت ها برای اقدام در عرصه های ملی باعث شدند .

جمهوری اسلامی ایران نیز همچون هرکشور دیگری نمی تواند از آسیب های ناشی از تخریب فزاینده محیط زیست درسطوح ملی، منطقه ای و دنیای درامان بماند و به عنوان یک کنشگر سیاسی باید نقش فعال و مثبتی را در مقابله با چالش های مشترک بشری ایفا نماید. آنالیز سیاست ها و فعالیت های داخلی و خارجی دولت ایران درزمینه توسعه و محیط زیست در چند دهه اخیر حکایت از اثرگذاری بر فرایندهای مذاکراتی بین المللی از یکسو، و اثرپذیری از نتایج آنها (داخلی کردن) ازسوی دیگر دارد که مثبت و طبیعی تلقی می شوند. اما همزمان، وجود ضعف هایی در قانون گذاری و مشارکت برای هنجارسازی درسطح بین المللی، مشخص راهبردهای ملی مورد احتیاج، و نبود برنامه عمل جامع و قوی براساس منافع ملی و اصول به منظور مقابله با چالش های ملی و بین المللی توسعه ای و محیط زیستی می رود تا آینده ای پرمخاطره را برای کشور رقم بزند .

در شرایطی که توسعه پایدار درصدر برنامه های غالب دولت ها و جامعه بین المللی قراردارد، درپیش گرفتن سیاست های داخلی و خارجی زیست محور برای برخورداری مردم کشور از محیط زیستی سالم و ایمن و نیز حق بر حیات توصیه می شود. بدیهی است که اولین گام در این مسیر، تدوین و تصویب راهبرد ملی توسعه پایدار با بهره گیری از گفتگوی گسترده با مشارکت عموم در داخل و همکاری بین المللی است .

در بحش اول کتاب به واژه ها و مفاهیم، نظریه ها و انواع رهیافت ها برای اجرای سیاست های مربوط به محیط زیست و توسعه پایدار دردنیا اشاره شده و روند تحول درمباحث و نتایج گردهمایی های مهم بین المللی درزمینه های توسعه پایدار و محیط زیست تشریح شده اند. در بخش دوم به اسناد بالادستی مرتبط با محیط زیست و توسعه پایدار درکشور برای روشن شدن زمینه های سیاسی و حقوقی اشاره و سپس شرایط محیط زیست کشور، عملکرد در داخل و مشارکت دولت های مختلف در ج.ا. ایران درنهادهای منطقه ای و بین المللی و نیز چگونگی جذب منابع مالی بین المللی برای پروژه های ملی مربوط به محیط زیست آنالیز شده است.

درپایان، مطالب جمع بندی و نتیجه آن درقالب پیشنهادی برای اقدام در چارچوب سیاست ها به ویژه سیاست خارجی درسطوح ملی، منطقه ای و بین المللی درپرتو توسعه پایدار با مدیریت مطلوب محیط زیست به منظور نجات از بحران کنونی کشور ارایه شده است. نویسنده در کتاب به این نتیجه می رسد که شرایط موجود، مسیری پُرمخاطره است چون محیط زیست کشور درمعرض نابودی است، باید در سیاست های داخلی و خارجی کشور حفاظت از محیط زیست دراولویت قرارگیرد و می توان با برنامه ریزی جامع و دقیق داخلی و نیز بهره برداری از فضای سیاسی بین المللی کنونی و پیش گرفتن سیاست خارجی مناسب، امکان حفاظت از محیط زیست در کشور را فراهم کرد .

به اعتقاد نویسنده،توسعه صنعتی و کشاورزی و توسعه خدمات به سیطره سریع تر و وسیع تر انسان برطبیعت منجر شده و بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی باعث به هم خوردن تعادل چرخه های طبیعی آب و کربن، کمیابی آب شیرین، آسیب واردشدن به گونه های جانوری و گیاهی، تهدید امنیت خوراکی، آلودگی آب و هوا و خاک، بیابان زایی، تشدید ریزگردها، تجمع فزاینده گازهای گلخانه ای درفضا، تغییر آب وهوا و نیز پیدایش پدیده گرمایش زمین شده است.

جامعه بین المللی برای مدیریت بحران های محیط زیستی تا به امروز نشست های سیاسی- حقوقی و فنی متعددی برگزار و بیانیه ها و اسناد بی شماری تصویب نموده است. سازمان ملل متحد توسعه مالی، توسعه اجتماعی و حفاظت از محیط زیست را به عنوان سه رکن توسعه پایدار قلمداد نموده است.

آمارها و اخبار مربوط به شرایط کُلی محیط زیست در ج.ا. ایران مطلوب نیست. کوشش های به عمل آمده به وسیله مسئولان کشور درسطوح ملی، منطقه ای و بین الملی درجهت بهبود شرایط محیط زیست کافی نبوده و راهبرد و فعالیت های جدی و کاملی با بهره برداری از دانش و دستاوردهای بشری برای مقابله با چالش های محیط زیستی مورد احتیاج است. با توجه به تعهد سیاسی کلیه دولت ها به اجرای اهداف توسعه پایدار، باید امکان تحقق اهداف با درنظرگرفتن چالش های مشترک با سایر کشورها و چالش های خاص ایران درجهت حفاظت از منافع ملی و ارزش ها فراهم شود. کتاب حاضر می تواند با آگاهی بخشیدن بیشتر به مسئولان و جوامع مدنی کشور درسیاست گذاری به ویژه سیاست خارجی و برنامه ریزی برای رویارویی با چالش های محیط زیستی با بهره برداری بهینه نهادهای داخلی از همکاری و یاری های مالی و فنی بین المللی یاری کند.

توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران

دکتر جواد امین منصور

انتشارات: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی

نوبت اول: 1400

تعداد صفحات: 373

قیمت: 80 هزار تومان

311311