چرا چابهار جبل علی نشد؟ - یادداشت سریع

در یاداشت حسام الدین یوسفی آمده است: مساحت منطقه آزاد چابهار 18 برابر منطقه آزاد جبل علی امارات است اما ظرفیت تجاری بندر جبل علی 33 برابر منطقه آزاد چابهار است! سطحی ترین و عامه پسندترین قیاس ها، این دست مقایسه ها است: مقایسه دو عدد بدون بازخوانی عقبه دو نقطه در ظاهر مشابه! و در نهایت کسب این نتیجه که: ما در استفاده از ظرفیت های مان کم کاری نموده ایم. هدف این گزارش، دفاع از کار شده و نشده در منطقه آزاد چابهار یا دیگر مناطق آزاد ایران نیست، اما بد نیست برای نمونه فرایند موفقیت منطقه آزاد جبل علی را بازخوانی کنیم تا ببینیم چرا چابهار، جبل علی نشد؟

چابهار میلیارد ریالی؛ جبل علی میلیارد دلاری!

منطقه آزاد چابهار 16سال بعد از منطقه آزاد جبل علی شروع به کار کرد با یک تفاوت جزئی در سرمایه اولیه: منطقه آزاد چابهار با یک میلیارد ریال سرمایه گذاری اولیه و منطقه آزاد جبل علی با 2.5میلیارد دلار سرمایه گذاری اولیه!

منطقه آزاد چابهار در سال 1993 با بودجه اولیه ای معادل یک میلیارد ریال راه اندازی شد و سیاوش سمیعی به عنوان نخستین مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار ماموریت یافت با تکیه به درآمدهای حاصل از واردات، زیرساخت های منطقه آزاد را فراهم کند. در نتیجه از روز اول منطقه آزاد چابهار به جای عظیم اندیشیدن، در راستا تامین هزینه های روزمره نهاده شد. دفتر کار اولین مدیرعامل منطقه آزاد چابهار که هنوز نیز در منطقه آزاد به عنوان یادگاری حفظ شده، در واقع یک اتاقک کانتینری است.

در مقابل عملیات اجرایی تأسیس منطقه آزاد جبل علی در امارات از سال 1977 شروع شد و پس از انجام هزینه ای بالغ میزان 2.5 میلیارد دلار برای ایجاد زیرساخت ها در سال 1985 افتتاح شد. نکته قابل تأمل در رابطه منطقه آزاد جبل علی آن است که این منطقه آزاد زمانی به بهره برداری رسید که تمام زیرساخت های مورد احتیاج یک منطقه آزاد در آن فراهم شده بود. برق، آب، فرودگاه پیشرفته، دفاتر کار، انبارهای سرپوشیده و سردخانه های مجهز، هتل ها و شبکه های دسترسی جادهای از جمله زیرساخت های الزامی در رونق فعالیت های مالی در یک منطقه آزاد به شمار میفرایند که در جبل علی، پیش از مرحله بهره برداری احداث شدند.

به عبارتی گویا و موجز، منطقه آزاد چابهار با 16سال تاخیر نسبت به منطقه آزاد جبل علی، راه اندازی شد آن هم بدون بهره مندی از هر گونه امکانات و و زیرساخت!

چابهار محروم از بندر؛ جبل علی با عظیمترین بندر دست ساز بشر!

ویژگی دیگری که سبب شده است موقعیتی منحصر به فرد برای جبل علی در میان تمامی مناطق آزاد دنیا فراهم آید، بندر این منطقه آزاد است. بندر جبل علی، به عنوان یکی از عظیمترین بندرگاه های دست ساز بشر با 14 کیلومتر پست اسکله با عمق آبخور مناسب، شرایط پهلوگیری کشتی های عظیم حمل بار و کانتینر در دنیا را مهیا نموده است. در مقابل منطقه آزاد چابهار تا بهمن ماه سال 1398 که قانون توسعه محدوده منطقه آزاد، مصوب گردد، دسترسی به بندر نداشت. به این معنا که تولیدنماینده و بازرگان برای رسیدن به بندر به منظور واردات مواد اولیه و یا صادرات باید از منطقه آزاد خارج می شد و مطابق قوانین و ضوابط سرزمین اصلی عمل می کرد.

منطقه آزاد چابهار از زمان تاسیس یعنی سال 1993 تا سال 2019 دسترسی به بندر در محدوده منطقه آزاد نداشت. این در حالی است منطقه آزاد جبل علی در بدو بهره برداری در سال 1985 یعنی هشت سال پیش از تاسیس منطقه آزاد چابهار، مجهز به سه پایانه دریایی با با ظرفیت پذیرش نامحدود کشتی بوده است.

چابهار محروم از فرودگاه؛ جبل علی با 3 فرودگاه بین المللی

منطقه آزاد جبل علی تنها 55کیلومتر با فرودگاه بین المللی دبی به عنوان یکی از عظیمترین فرودگاه های دنیا و 70 کیلومتر با فرودگاه شارجه دومین فرودگاه عظیم امارات فاصله دارد. با این حال، راه اندازی یک فرودگاه مختص منطقه آزاد جبل علی و در داخل محدوده این منطقه در دستور کار این منطقه آزاد نهاده شد تا در نهایت در سال 2010 فرودگاه بین المللی آل مکتوم در منطقه آزاد جبل علی راه اندازی شد. فرودگاه بین المللی آل مکتوم چنان منطقه آزاد جبل علی را توانمند نموده که کمتر منطقه آزاد تجاری در دنیا قدرت رقابت با منطقه آزاد جبل علی را دارد.

این در حالی است که تنها دسترسی منطقه آزاد چابهار به فرودگاه به وسیله فرودگاه کنارک است که یک فرودگاه نظامی بوده و نه تنها پرازهای بین المللی چون امارات، اتحاد، ترکیش، بریتیش، ایرفرانس، لوفتهانزا و ... وارد این فرودگاه نمی گردد، که حتی تجار و بازرگانان بین المللی نیز ترجیح می دهند از فرودگاه های نظامی تردد ننمایند. از سوی دیگر فرودگاه کنارک خارج از محدوده منطقه آزاد قرار داشته و عملا مزیت تردد در منطقه آزاد را برای بازرگانان و سرمایه گذاران خارجی را ندارد. چراکه سرمایه گذار خارجی برای عزیمت به چابهار، ابتدا باید مراحل دریافت ویزا را طی نموده، وارد سرزمین اصلی شده و سپس به منطقه آزاد چابهار برود.

آب آشامیدنی و راه؛ قرار دریافت در طیف صفر و صدی

چابهار در بدو تاسیس یعنی 29 سال فاقد راه آهن و جاده ترانزیتی استاندارد بود، اکنون نیز با تمام کوشش های انجام شده، نه تنها هنوز راه آهن به چابهار نرسیده است، که منطقه آزاد چابهار از ضعف و نبود جاده های ترانزیتی ایمن و استاندارد رنج می برد. این در حالی است که منطقه آزاد جبل علی در بدو تاسیس یعنی 36سال قبل مجهز به 7000 کیلومتر عظیمراه ترانزیتی و شهری بوده است.

شرایط چابهار و جبل علی در تامین آب شیرین هم بی شباهت به شرایط راه های دسترسی نیست و این دو منطقه در دو طرف یک طیف صفر و صدی نهاده شده اند. چابهار کمبود شدید آب شیرین روبرو بوده و جبل علی کاملا تامین است و هیچ مسئله ای در تامین آب شیرین ندارد.

چابهار در معرض سیل قانون؛ جبل علی پشت سد ثبات

آب، آبادانی می آورد؛ اما ناتوانی بشر در مدیریت حجم زیادش منجر به سیل و ویرانی می گردد. قانون نیز همین است، وجودش لازمه توسعه بشریت است، اما حجم انبوه و تعدد و تکثرش، نظم زندگی را بر هم می زند. حجم زیاد قانون دیگر توسعه و آبادانی به همراه ندارد که سیلی می گردد و بنیان های اقتصاد را سست و متزلزل می نماید. تعدد قانون که بعضی اقتصاددانان مانند حتی از آن با عنوان مرض تصویب قانون یاد می نمایند، چالش مبتلابه اقتصادها در کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه است. تعدد و تکثر آئین نامه ها و قوانین کسب وکارها را در چابهار به مانند دیگر نقاط کشور دچار بی ثباتی نموده و انگیزه سرمایه گذاری را کاهش می دهد. قوانین، آئین نامه ها و بخشنامه هایی که بازه زمانی صدورشان حتی به چند مورد در یک روز رسیده، همیشه کسب وکارها را در شرایط بحرانی تر قرار می دهند.

این در حالی است که عموم قوانین و ضوابط سرمایه گذاری در منطقه آزاد جبل علی دست کم در سه دهه گذشته بدون تغییر بوده و کسب وکارها در سایه این ثبات رشد نموده اند.

چرا چابهار، جبل علی نشد؟

به تمام زیرساخت ها و زیربناهایی که شالوده توسعه جبل علی را فراهم آوره اند، انواع مشوق های ریز و درشت منطقه آزاد جبل علی و البته ثبات مدیریت را هم بیفزایید تا روشن گردد چرا چابهار، جبل علی نشد!