آموزه ای از امام علی (ع) برای تحول و اصلاح پذیری در سال تازه

به گزارش یادداشت سریع، بدون شک براى رسیدن به مقصود، عوامل زیادى باید دست به دست هم بدهند ولى در میان همه آن عوامل، نقش تلاش و تلاش از همه پررنگ تر است.

آموزه ای از امام علی (ع) برای تحول و اصلاح پذیری در سال تازه

انسان موجودی تحوّل پذیر است و پیوسته در معرض دگرگون شدن و دگرگون کردن خویش است، و چنین نیست که اگر آدمی سیرتی پیدا کرد، دیگر امکان تغییر آن وجود نداشته باشد. انسان پیوسته می تواند خود را اصلاح کند و از زشت سیرتی به زیبا سیرتی و بلکه به برترین سیرت ها متحوّل بشود، و بالعکس.

بیشتربخوانید

  • نوروز 1401 از نگاه نجومی

انسان مادام که در زندگی این دنیای و در عالم طبیعت است و با مادّۀ اوّلیِ قابل تطوّر و تحوّل دمخور و دمساز است، قابلیت تحوّل و دگرگونی و تغییر دارد و می تواند در جهات مختلف قرار گیرد، رشد کند و کمال یابد؛ در جهت سعادت و کمالات شایستۀ آن یا در جهت شقاوت و امور گوناگون آن؛ در جهت اخلاق و شئون آن یا در جهت بی اخلاقی و مناسبات آن؛ و این امر در گرو سعی و تلاش، و عمل و کسب انسان است. این سخن که تحوّل و اصلاح برای انسانی که سیرتی پیدا نموده ناممکن است، سخنی نادرست است. انسان بد اخلاق و زشت کردار می تواند به سبب تلاش و عمل خویش تحوّل پذیرد و اصلاح شود و اخلاق و اعمال خود را به سوی دیگر متحوّل سازد، چنان که عکس این نیز صادق است.

اگر انسان بخواهد و بکوشد، راه هموار می شود، چنان که در آموزه ای والا از امام علی (ع) در حکمت 386 نهج البلاغه آمده است:

مَن طَلَبَ شَیئًا نَالَهُ أَو بَعضَهُ.

آنکه چیزی را جوید، بدان یا به بعضی از آن رسد.

هر تلاشى انتها به نتیجه مى رسد…

امام علی (ع) در این کلام نورانى اشاره به تأثیر جدّ و جهد بر وصول به مقاصد عالى نموده، مى فرماید: هرکس براى رسیدن به چیزى تلاش کند یا به همه آن مى رسد یا به قسمتى از آن ; (مَنْ طَلَبَ شَیْئاً نَالَهُ أَوْ بَعْضَهُ).

بدون شک براى رسیدن به مقصود، عوامل زیادى باید دست به دست هم بدهند ولى در میان همه آن عوامل، نقش تلاش و تلاش از همه پررنگ تر است و تجربه نیز همین را نشان مى دهد که بزرگان دنیا که به مقاصد عالى دست یافته اند براثر کار و تلاش و تلاش فراوان بوده و حتى مخترعان و مکتشفان که توانسته اند نیروهاى مختلف دنیا طبیعت را به تسخیر خود درآورَند، بر فراز آسمان پرواز کنند و یا به بعضى از کرات بالا برسند، در اعماق دریا ها سیر نموده و ذخایر آن را کشف کنند، نیروى اتم را در اختیار بگیرند و از آن براى مقاصد صلح جویانه استفاده کنند، به کشفیات فراوانى در علوم مختلف دست یابند و درهاى گنجینه هاى علوم را بگشایند، همه این ها در سایه تلاش و تلاش و استقامت و پشتکار است.

شبیه آنچه در گفتار حکیمانه بالا آمد در افواه دانشمندان مشهور است گاه به عنوان حدیث از آن یاد مى شود و گاه به عنوان یک ضرب المثل عام و آن این که من طلب شیئاً وَ جَدَّ وَجَد؛ کسى که چیزى را طلب کند و جدیت درباره آن داشته باشد آن را خواهد یافت و نیز گفته اند: مَن قَرَعَ باباً و لَجَّ وَلَج؛ کسى که درى را بکوبد و اصرار کند انتها وارد مى شود؛ و شاعر نیز آن را به پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) نسبت داده و مى گوید:

گفت پیغمبر که، چون کوبد درى *** عاقبت ز آن در برون آید سرى

شبیه آنچه در بالا آمد با تفاوتى در غررالحکم از على (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: مَنِ استَدام قَرْعَ البابِ وَ لَجَّ وَلَج؛ کسى که کوبیدن در را ادامه دهد و اصرار کند وارد مى شود. [1]تفاوتى که گفتار حکیمانه مورد بحث با سایر آنچه در این زمینه نقل شده، دارد این است که امام (علیه السلام) مى فرماید: اگر به تمام آنچه مى خواهید، نائل نشوید لااقل به بخشى از آن خواهید رسید و این نکته حائز اهمیت است که معمولا انسان به طور کامل ناکام نمى شود، گاه به تمام آنچه مى خواهد بر اساس سعى و تلاش مى رسد و گاه حداقل به بعضى از آن نائل مى شود.

در حدیث مشابهى نیز از پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: ومَن یُکْثِر مِنْ قَرْعِ بابِ المَلِک یُفْتَحُ له؛ کسى که بسیار درِ خانه پادشاه (خداوند عالم هستى) را بکوبد انتها براى او گشوده خواهد شد. [2]این نکته نیز حائز اهمیت است که گاه براى رسیدن به مقصود تلاش فردى نتیجه بخش نیست و باید از دیگران نیز در امور عمومى یاری گرفت، پیدا کردن اعوان و انصار و یاران نیز نتیجه طلب و تلاش و تلاش انسان است، بنابراین آنچه در این گفتار حکیمانه آمد با آنچه در خطبه 5 نهج البلاغه آمده که مى فرماید: أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجِنَاح؛ کسى که با یاری یاران قیام کند رستگار و پیروز مى شود منافاتى ندارد.

آخرین نکته اى که لازم مى دانیم در این جا یادآور شویم این است که آنچه در کلام امام (علیه السلام) در این گفتار حکیمانه آمده حکم غالبى است چرا که ممکن است در بعضى از موارد، مطلوب انسان به قدرى پیچیده و مشکل باشد و یا گاهى غیر ممکن به نظر برسد که با تلاش و تلاش فراوان نیز به آن دست نیابد. [3]ملّای روم نیز در تمثیلی لطیف به این واقعیت پرداخته است. وی گوید: گاهی در انسان صفتی زشت مانند گرگ صفتی پدیدار می شود و گاهی در انسان صفتی همچون رخسارۀ دلربای یوسف (ع) پدیدار می شود. صفات نیک و بد انسانی، از کسی به کسی انتقال می یابد و صفات نیک و بد به طور نهانی از ضمیری به صمیری دیگر راه می یابد، و انسان ها پیوسته در معرض تغییر روحی و شخصیتی و اخلاقی اند. بد سیرتان نباید از اصلاح و تحوّل به نیک سیرتی نومید شوند و نیک سیرتان نباید به صفات نیک خویش مغرور گردند که تغییر و تحوّل در این عرصه همواره هست. البتّه نه این است که فقط صفات انسانی قابل انتقال به یکدیگر است، بلکه حتّی صفات انسانی به حیوانات و جانوران نیز قابل انتقال است، چنان که آن ها بر اثر تعلیم و تربیت آدمیان، آموخته و رام می شوند و در رفتارهایشان تغییراتی پدید می آید.

برای مثال، اسب سرکش و چموش، اهلی و رام می شود و خرس می رقصد و بازی می کند و بز نیز سلام می کند. تمایلات و خواسته های انسان به سگ نیز سرایت می کند. در نتبجه، آن سگ، یا به سگ گلّه تحوّل می یابد و همچون چوپان گوسفندان را می پاید و یا سگی شکاری می شود و برای انسان به صید می پردازد و یا سگی نگهبان می شود و خانه را از دزدان و حرامیان نگاه داری می کند. در سگ اصحاب کهف، صفتی از آن اصحاب تأثیر گذاشت و او را متحوّل ساخت و آن سگ بر اثر آن صفت جویای خدا شد.

بنابر این در جایی که حیوانات و جانوران هم بر اثر تعلیم و تربیت، خوی شان دگرگون می شود، چگونه ممکن است انسان تحوّل و اصلاح پذیر نباشد؟!

ساعتی گرگی درآید در بشر

ساعتی یوسف رخی همچون قمر

می رود از سینه ها در سینه ها

از رهِ پنهان صلاح و کینه ها

بلکه خود از آدمی در گاو و خر

می رود دانایی و علم و هنر

اسپِ سُکسُک می شود رهوار و رام

خِرس بازی می کُند، بُز هم سلام

رفت اندر سگ ز آدمیان هوس

تا شبان شد، یا شکاری، یا حَرَس

در سگِ اصحاب خویی زان وُفود

رفت تا جویای الله گشته بود

گفتنی است که این مطلب برگرفته از یادداشتی از دکتر مصطفی دلشاد تهرانی، پژوهشگر برجسته سیره علوی و ترجمه و توضیح حکمت 386 نهج البلاغه است.

پی نوشت:

[1]. غررالحکم، ح 3758.

[2]. اعلام الدین، ص 192.

[3]. سند گفتار حکیمانه: این کلام شریف را میدانى در مجمع الامثال آورده است، صاحب کتاب مصادر بعد از ذکر این مطلب مى گوید: ما بار ها گفته ایم که میدانى کتابش را از کتب پیشینیان گردآورى نموده (نه از نهج البلاغه) و قاضى قضاعى نیز در کتاب دستور معالم الحکم آن را ذکر نموده است. (مصادر نهج البلاغه، ج 4، ص 280)

منبع: شفقنا

خبرنگاران وب گردی وبگردی

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
انتشار: 17 خرداد 1401 بروزرسانی: 17 خرداد 1401 گردآورنده: fastnote.ir شناسه مطلب: 2235

به "آموزه ای از امام علی (ع) برای تحول و اصلاح پذیری در سال تازه" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "آموزه ای از امام علی (ع) برای تحول و اصلاح پذیری در سال تازه"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید